Noordvleugel Randstad en Zuidoost-Brabant/Noord-Limburg trekken de kar

Deze blog is een actualisatie van mijn eerdere blog uit september 2013 waarin ontwikkeling van het Bruto Regionaal Product (BRP) naar COROP is afgezet tegen de ontwikkeling van het arbeidsvolume over de periode 1996-2012. Inmiddels heeft het CBS voorlopige cijfers over 2013 en 2014 gepubliceerd. Een mooie gelegenheid om te kijken of er wijzigingen zijn in de regionale ontwikkeling tussen de COROP-regio's.

Baanloze Groei

Het landelijke BBP tegen marktprijzen is tussen  2010 en 2014 met 4,9% toegenomen van € 632 miljard Euro naar 662,8 miljard Euro in 2014. In dezelfde periode daalde het arbeidsvolume, gemeten in arbeidsjaren, met 1,1% van 7,06 miljoen naar 6,98 miljoen. In feite is daarmee sprake van een baanloze groei, waarbij er wel groei in de economie is, maar dit niet leidt tot meer werkgelegenheid.

Figuur 1: Ontwikkeling BBP en Arbeidsvolume in arbeidsjaren, 2010-2014, Nederland

Bron: CBS Statline, bewerking Fanion onderzoek en Advies

**) 2013 en 2014 (nader) voorlopig

1. 
   

Regionale verschillen 

Omvang BRP

De grootste bijdrage aan het BBP leveren de regio's rond de grote steden: Groot Amsterdam (€ 88,9 mrd), Groot Rijnmond (€ 60,7 mrd), Utrecht (€ 58,4 mrd), Agglomeratie Den Haag (€ 34,0 mrd). Metropoolregio Eindhoven volgt op de voet met € 33,5 mrd. Overig Groningen (€ 24,2 mrd) heeft ook altijd een relatief sterke positie vanwege de gaswinning in dat gebied.

Figuur 2: Bruto Regionaal Product naar COROP in 2014

Omvang Arbeidsvolume

Het arbeidsvolume laat nagenoeg hetzelfde beeld zien. De grootste arbeidsmarkten zijn de regio's Groot-Amsterdam, Groot Rijnmond en Utrecht. Deze worden gevolgd door de intermediaire regio's Veluwe, Arnhem-Nijmegen, Noordoost- en Zuidoost-Noord-Brabant en West-Noord-Brabant.

Figuur 3: Bruto Regionaal Product naar COROP in 2014

Tabel 1 Overzicht COROP gebieden

COROP-Code	COROP	COROP-Code	COROP
1	Oost-Groningen	21	Agglomeratie Haarlem
2	Delfzijl en omgeving	22	Zaanstreek
3	Overig Groningen	23	Groot-Amsterdam
4	Noord-Friesland	24	Het Gooi en Vechtstreek
5	Zuidwest-Friesland	25	Agglomeratie Leiden en Bollenstreek
6	Zuidoost-Friesland	26	Agglomeratie 's-Gravenhage
7	Noord-Drenthe	27	Delft en Westland
8	Zuidoost-Drenthe	28	Oost-Zuid-Holland
9	Zuidwest-Drenthe	29	Groot-Rijnmond
10	Noord-Overijssel	30	Zuidoost-Zuid-Holland
11	Zuidwest-Overijssel	31	Zeeuws-Vlaanderen
12	Twente	32	Overig Zeeland
13	Veluwe	33	West-Noord-Brabant
14	Achterhoek	34	Midden-Noord-Brabant
15	Arnhem/Nijmegen	35	Noordoost-Noord-Brabant
16	Zuidwest-Gelderland	36	Zuidoost-Noord-Brabant
17	Utrecht	37	Noord-Limburg
18	Kop van Noord-Holland	38	Midden-Limburg
19	Alkmaar en omgeving	39	Zuid-Limburg
20	IJmond	40	Flevoland

Ontwikkeling Bruto Regionaal Product 2010-2014

Als we kijken naar de groei van het BRP dan vindt deze verspreid over het land plaats. Koplopers zijn Zuidwest-West Friesland (+17,3%), Oost-Groningen (+14,2%), Zaanstreek (11,2%), Zuidwest-Drenthe (10,2%), Noord-Limburg (10%) en Noordoost-Noord-Brabant (9,4%). Als wordt gekeken naar aaneengesloten regio's dan mag worden geconcludeerd dat de Noordvleugel van de Randstad (Groot-Amsterdam, Zaanstreek) het goed doet. Daarnaast doen Oost-Brabant en Noord-Limburg het goed. De economische groei blijft achter in Zuidwest Nederland, en dan met name overig Zeeland en het uiterste noorden van het land. Ook de regio's Den Haag en Oost-Zuid-Holland (Alphen aan de rijn/Gouda) ontwikkelen zich slecht.

Figuur 4: Ontwikkeling Bruto Regionaal Product naar COROP 2010 - 2014

Ontwikkeling arbeidsvolume 2010-2014

De ontwikkeling van de werkgelegenheid laat voor een deel eenzelfde beeld zien, maar er zijn ook enkele verschillen. Qua werkgelegenheid doet de Noord-Vleugel van de Randstad het opnieuw goed, evenals Zuidoost-Brabant en Noord-Limburg. Ook in Zuidwest-Drenthe en Oost-Groningen groeit de werkgelegenheid boven gemiddeld. De meest noordelijke regio's en de regio's Den Haag en Oost-Zuid-Holland laten een meer dan gemiddelde krimp van de werkgelegenheid zien. Opvallend zijn de regio Noordoost-Brabant en Zuidwest-Friesland die een bovengemiddelde groei van het BRP laten zien, maar qua werkgelegenheid beneden gemiddeld scoren. Hier is sprake van jobless growth. De regio's Veluwe en Zuidoost-Friesland doen het juist wat beter qua banengroei dan qua economische groei.

Figuur 5: Ontwikkeling Arbeidsvolume naar COROP periode 2010 - 2014

Ontwikkeling BRP en Arbeidsvolume gecombineerd

De regio die zich het sterkst heeft ontwikkeld tussen 2010 en 2014 is de regio Oost-Groningen. Deze regio heeft de op een na hoogste groei van het BRP en de hoogste groei van het arbeidsvolume. Eveneens goede prestaties hebben de Zaanstreek en Noord-Limburg. Van de grote economische regio's presteren Groot-Amsterdam en Zuidoost-Noord-Brabant het best.

Regio's met veel procesindustrie zoals Zuidwest-Friesland, Noordoost-Noord-Brabant, IJmond, Zeeuws-Vlaanderen laten een bovengemiddelde groei zien, maar met verlies van banen. Hier is sprake van jobless growth.

In de regio's Flevoland, Zuidoost-Zuid-Holland, Utrecht, Overig Zeeland en Overig Groningen valt het banenverlies wel mee. Wel is er sprake van een lagere groei van het BRP. In Overig Groningen gaat het daarbij vooral over de gaswinning.

Voor Flevoland is wel opvallend dat het inmiddels een heel gemiddelde Nederlandse regio is. De dubbele groeicijfers uit het verleden worden niet meer gerealiseerd.

De regio die het veruit het slechtst doet is de regio Den Haag met zowel een lage economische groei en een flinke daling van de werkgelegenheid. Dit heeft uiteraard veel te maken met bezuinigingen binnen de Rijksoverheid. Ook Groot-Rijnmond combineert een krimp van de economie met een krimp van het aantal banen. In Zuid-Holland deelt verder ook Oost-Zuid-Holland mee in de malaise. Daar staat voor Zuid-Holland tegenover dat Delft en Westland en Leiden en Bollenstreek wel goed presteren.

Figuur 6: Ontwikkeling BRP en Arbeidsvolume naar COROP t.o.v. gemiddelde, 2010-2014 

Bron: CBS Statline, bewerking Fanion onderzoek & advies

Conclusie

De noordvleugel van de Randstad (Groot-Amsterdam, Zaanstreek) is samen met de regio's Oost-Brabant en Noord-Limburg de motor van de economie gebleken tussen 2010-2014. In Noordoost-Brabant leidt dit overigens niet tot meer werkgelegenheid.

De economie in de zuidvleugel van de Randstad (regio Den Haag, Groot-Rijnmond, Oost-Zuid-Holland) heeft het moeilijk. De regio's Utrecht en Arnhem/Nijmegen zijn de meest gemiddelde regio's van Nederland.

© Henry de Vaan, Fanion onderzoek & advies, Maart 2016

Nederland kleurt rood: vrijwel overal is de werkgelegenheid gedaald in 2013

De werkgelegenheid is in vrijwel het gehele land flink gedaald in 2013. In Zuid-Nederland is het banenverlies het grootst. Oost-Nederland doet het relatief het best. Landelijk nam de werkgelegenheid tussen 2012 en 2013 af met -1,2 procent. Ook van 2011 op 2012 nam het aantal banen al af, toen met -0,7%. In dat jaar waren er echter nog veel regionale verschillen en daalde de werkgelegenheid lang niet overal. Zie hiervoor mijn blog van vorig jaar. Dit jaar is in vrijwel het hele land sprake van een afname van het aantal banen. Een en ander blijkt uit de laatste cijfers van LISA die op 19 februari j.l. zijn gepubliceerd.

Het zuiden van het land kent het grootste banenverlies
Vooral in Zuid-Nederland is de werkgelegenheid tussen 2012-2013 sterk afgenomen. Ook bezien over de periode 2009-2012 is Zuid-Nederland het hardst getroffen, met een banenverlies van 3,2 procent.
Relatief positief heeft zich het aantal banen in Oost-Nederland ontwikkeld, maar ook daar ligt de omvang van de werkgelegenheid anno 2013 1 procent onder het niveau van 2009.

Figuur 1
Geïndexeerde werkgelegenheid naar landsdeel 2009-2013 (2009=100)

Bron: LISA 2009-2013, bewerking Fanion Onderzoek & Advies

Vooral de werkgelegenheid in Limburg fors geraakt
Voor het tweede jaar op rij hoort Limburg tot de provincies met het grootste verlies aan banen. In 2011-2012 nam de werkgelegenheid met 1,3 procent af, in 2012-2013 is het banenverlies zelfs 2,7 procent. Opvallend is verder dat in Groningen het banenverlies vorig jaar nog redelijk beperkt bleef, terwijl dit jaar Groningen het op een na sterkste banen verlies heeft.

Figuur 2
Ontwikkeling werkgelegenheid naar provincie 2011-2012 en 2012-2013 

Bron: LISA 2011-2013, bewerking Fanion onderzoek & advies

Witte raven langs A4, Zuid-Zuid-Holland en de Brabantse grensstreek
Vrijwel heel Nederland kleurt rood in 2012-2013. Vooral in Noordoost-Brabant en Noord- en Midden-Limburg is er in veel gemeenten sprake van aanzienlijk banenverlies. Ook het Noordoost Overijssel en Oost-Drenthe laat een bovengemiddeld werkgelegenheidsverlies zien.
Een positieve ontwikkeling van de werkgelegenheid is zichtbaar langs de A4 van Amsterdam richting de regio Den Haag. Ook in Zuid-Holland Zuid en in een aantal Brabantse gemeenten langs de grens met België hebben de werkgelegenheid zien stijgen.

Figuur 3
Ontwikkeling werkgelegenheid naar gemeente 2012-2013

Bron: LISA 2013, bewerking Fanion Onderzoek & Advies

Periode 2009-2013: daling het sterkst in Noordoost-Brabant
Noordoost-Brabant telt de meeste gemeenten met een werkgelegenheidsverlies van meer dan 10 procent en is daarmee de regio met de grootste werkgelegenheidsdaling. Ook in Zuid-Limburg, de Gooi- en Vechtstreek en in de gemeenten langs de kust is het banenverlies groot.  Opvallend is ook het aantal gemeenten met een een grote werkgelegenheidsverlies langs de A32 (Friesland) en in Noordoost-Overijssel.
Positief is de werkgelegenheidsontwikkeling in Noordoost-Groningen, de regio Amsterdam, een groot deel van de Veluwe en de Brabantse Kempen.

Figuur 4
Ontwikkeling werkgelegenheid naar gemeente 2009-2013

Bron: LISA 2009, 2013, bewerking Fanion Onderzoek & Advies

Regio Groot Amsterdam grote winnaar en regio's Noordoost-Brabant en Den Haag grootste verliezers
De regio Groot Amsterdam is de regio met zowel de grootste bedrijvendynamiek als de grootste banengroei over de periode 2009-2013. Andere regio's die het goed doen zijn Noord-Drenthe, Flevoland, Veluwe en Zuidoost-Noord-Brabant.
De regio's Noordoost-Brabant, Gooi- en Vechtstreek en IJmond presteren onder gemiddeld op zowel de ontwikkeling van de werkgelegenheid als op de bedrijfsdynamiek. Ook een grote werkgelegenheidsregio als Den Haag presteert relatief slecht.
De regio's Groot-Rijmond, Noord-Overijssel en Zuidoost-Zuid-Holland kennen wel een bovengemiddelde werkgelegenheidsontwikkeling, maar hebben een relatief geringe bedrijvendynamiek. In West- en Midden-Noord-Brabant is de werkgelegenheidsontwikkeling onder gemiddeld, maar komen er wel bovengemiddeld veel bedrijven bij. Hetzelfde geldt voor Noord- en Zuidoost-Friesland.

Figuur 5
Ontwikkeling werkgelegenheid (verticaal) en aantal vestigingen (horizontaal) naar COROP 2009-2013 
(omvang werkgelegenheid bepaalt de omvang van de bol)

Bron: LISA 2009, 2013, bewerking Fanion Onderzoek & Advies

© Henry de Vaan, Fanion Onderzoek & Advies, februari 2014

Toerisme in veel gemeenten in toenemende mate een economische drager van betekenis

Een ruimtelijke analyse van het belang van toerisme en recreatie voor de economie
De vakantie staat voor de deur, een mooie gelegenheid om een artikel te wijden aan de sector Toerisme en Recreatie. Ik geef toe, in het verleden twijfelde ik nog wel eens aan de bijdrage van deze sector aan de lokale economie. Veel gemeenten omarmen toerisme en recreatie namelijk omdat het over het algemeen 'schone' bedrijvigheid en werkgelegenheid betreft en de sector daarom een hoog politiek knuffelgehalte heeft. Niks mis mee, maar het is vaak een excuus om niets te hoeven doen met bedrijven die men liever niet in de achtertuin heeft, maar wel een grote betekenis hebben voor de lokale economie. Ondanks mijn wat kritische houding moet ik constateren dat de sector in veel gemeenten een significante bijdrage levert aan de lokale economie. In dit artikel een ruimtelijke analyse waar dat in Nederland wel het geval is en waar dat minder geldt.

Algemene ontwikkeling sector toerisme en recreatie in Nederland

In Nederland zijn volgens de meeste recente LISA gegevens in de sector Toerisme en Recreatie bijna 105.000 vestigingen met daarin bijna 500.000 werkzame personen actief. Daarmee is 8,3% van vestigingen en 6,2% de werkgelegenheid toe te schrijven aan de sector. In de periode 2008-2012 is in Nederland het aantal vestigingen met 16% toegenomen. Daarmee houdt de sector gelijke tred met de groei van het totaal aantal vestigingen in Nederland. De werkgelegenheid van de sector toerisme en recreatie ontwikkelt zich echter aanmerkelijk beter dan het totaal aantal banen in de economie. Daar waar in Nederland voor de totale werkgelegenheid over de periode 2008-2012 sprake is van een lichte afname met 0,3%  is het aantal banen in de toeristisch-recreatieve sector in dezelfde periode met 2% toegenomen.

Figuur 1

Geïndexeerde ontwikkeling vestigingen en banen, Toerisme en Recreatie en totaal 2008-2012

Bron: LISA, 2012, bewerking Fanion Onderzoek & Advies

Waar in Nederland concentreert de sector toerisme en recreatie zich?

In figuur 2 is te zien waar het aandeel van de sector Toerisme en Recreatie in zowel vestigingen als werkgelegenheid het hoogst is. Duidelijk zichtbaar is dat de sector het sterkst vertegenwoordigd is op de Waddeneilanden, waar meer dan 40% van de economie zich bezighoudt met toerisme en recreatie. Daarnaast is de sector sterk vertegenwoordigd aan de kust en in Zuidwest-Friesland, Limburg en het Rijk van Nijmegen. Ook in Amsterdam en omgeving is de sector bovengemiddeld sterk vertegenwoordigd.

Figuur 2

Aandeel T&R in de productiestructuur, vestigingen en werkgelegenheid, 2012

              Vestigingen                                                                             Banen

Bron: LISA 2012, bewerking Fanion Onderzoek & Advies

Waar groeit de sector Toerisme en Recreatie?

De ontwikkeling van de sector Toerisme en recreatie is niet over gelijk. Opvallend is dat het aantal vestigingen in de sector flink is afgenomen in Zeeland, Friesland en Zuid-Holland. Daarnaast neemt het aantal bedrijven af in de regio Noordoost-Brabant. Sterke groei van het aantal vestigingen is te zien tussen Utrecht en Amsterdam rondom de Loosdrechtse en Vinkeveense plassen, in Amsterdam en de regio Waterland, in het oostelijk deel van de Veluwe en in het gebied dat loopt van De Baronie van Breda, via Tilburg naar de Brabantse Kempen. Het beeld in Zuid-Limburg is sterk wisselend. 

De ontwikkeling van de toeristisch-recreatieve werkgelegenheid laat een ongeveer gelijk beeld zien. Het aantal banen in de sector groeit sterk in Flevoland en Noord-Overijssel. Daarnaast is de groei van de werkgelegenheid sterk in Het Groene Hart, delen van Brabantse Kempen en in Oost-Groningen/Delfzijl e.o. Dit laatste kan ook te maken hebben met de activiteiten in de Eemshaven, waar voor de vele arbeidsmigranten extra (tijdelijke) hotels zijn gebouwd. Het aantal toeristisch-recreatieve banen is met name gedaald in West-Friesland, Friesland, de omgeving Leiden en de Bollenstreek, 't Gooi, Noordoost-Brabant/de Peel en de Achterhoek.

Figuur 3

Ontwikkeling van het aantal vestigingen en de werkgelegenheid in de sector toerisme en recreatie,

2008-2012

                              Vestigingen                                                                                  Banen

Bron: LISA, 2012 bewerking Fanion Onderzoek & Advies

Waar draagt de sector Toerisme en Recreatie bij aan economische groei?
Wanneer gekeken wordt naar de bijdrage van de Toerisme en Recreatie in de ontwikkeling van het aantal vestigingen dan is het belang van de sector met name gegroeid in Brabantse Kempen, Noord-Overijssel en Noord-Friesland, Flevoland, Amsterdam en de regio Waterland. De Achterhoek en Twente/Salland kleuren ook overwegend groen. Ook de Peel kleurt lichtgroen; wat opvallend is aangezien daar de T&R-sector relatief sterk is afgenomen. Dit betekent dat de economie als geheel het daar nog slechter heeft gedaan.
In de regio's Zeeland, Zuid-Holland Zuid, Oost-Groningen, Zuidwest-Friesland en Zuid-Limburg draagt de sector minder dan gemiddeld bij aan de ontwikkeling van de groei van het aantal bedrijfsvestigingen.
De bijdrage van de sector toerisme en recreatie aan de werkgelegenheid is vooral hoog in Het Groene Hart, Midden-Brabant, Oost-Groningen en een groot aantal gemeenten in de De Brabantse Kempen.
Het omgekeerde is zichtbaar in West-Friesland, Zuidwest-Friesland, Drenthe, Noord-Limburg, Goeree-Overflakkee en een aantal gemeenten in de Achterhoek. Daar levert de sector Toerisme en Recreatie een negatieve of ondergemiddelde bijdrage aan de ontwikkeling van de werkgelegenheid.

Figuur 4
Bijdrage van de sector T&R aan de ontwikkeling van het aantal vestigingen en de werkgelegenheid
          
        Groei vestigingen T&R vs                                                                Groei banen T&R vs   
        groei totaal aantal vestigingen                                                        groei totaal aantal banen                          

Bron: LISA 2012, bewerking Fanion Onderzoek & Advies

Toelichting:

Per gemeente is vergeleken hoe de sector toerisme en recreatie zich heeft ontwikkeld ten opzichte van de economie als geheel. Als de sector het beter deed dan de totale lokale economie dan is de gemeente groen gekleurd, was de ontwikkeling van toerisme en recreatie slechter dan de ontwikkeling van de totale lokale economie dan is deze gemeente rood gekleurd.

Waar ontwikkelt Toerisme en Recreatie zich het best, en waar het minst goed?

Geconcludeerd kan worden dat de sector Toerisme en Recreatie in veel gemeente een belangrijke bijdrage levert aan de lokale economie. In dit artikel is gekeken naar de omvang van de sector Toerisme en Recreatie in de gemeenten en daarnaast is gekeken naar de groei van de sector in zowel aantal vestigingen als de werkgelegenheid. In de laatste figuur zijn de scores voor omvang en groei gecombineerd tot een prestatie-index. Uit deze analyse blijkt dat in de meeste gemeenten de sector Toerisme en Recreatie vrij gemiddeld presteert (deze kleuren blauw). Gebieden waar de sector van groot belang is en goed presteert is op de Wadden, Flevoland, Amsterdam e.o., De Veluwe, Oost-Twente, De Brabantse Kempen en de regio tussen Utrecht en Amsterdam (Vinkeveense en Loosdrechtse plassen). 

De prestaties van de sector Toerisme en Recreatie vallen tegen in West-Friesland, grote delen van Zeeland, Rijnmond/Zuid-Zuid-Holland, Noordoost-Brabant, De Langstraat, de Bommelerwaard, het noordelijk deel van de Achterhoek en Zuidwest-Twente.    

Figuur 5

Prestatie-index Toerisme en Recreatie naar gemeente

Bron: LISA 2012, bewerking Fanion Onderzoek & Advies

Tot zover een de analyse van de sector Toerisme en Recreatie in Nederland op basis van de meest recente LISA cijfers. Ik wens iedereen een fijne en ontspannen vakantie toe en geniet van hetgeen de sector Toerisme en Recreatie te bieden heeft.

© Henry de Vaan, Fanion Onderzoek & Advies, juni 2013