Discussie koopzondag is symptoombestrijding

Op dit moment zijn er in veel plaatsen discussies gaande over de permanente koopzondag, zoals in Tilburg of Utrecht. De voorstanders geven aan dat zij met de zondagopenstelling tegemoet komen aan de wensen van de klant en daarmee bovendien extra omzet kunnen halen. De tegenstanders pleiten voor de zondag als vaste rustdag vanuit geloofsovertuiging, of omdat ze het niet op kunnen brengen om op zondag open te gaan; zij geven aan dat de baten niet opwegen tegen de kosten en dat het praktisch niet op te brengen is vanwege de lange werkweken die al worden gemaakt. Wel zijn de kleine winkeliers bang voor omzetverlies aan de winkels die wel opengaan op zondag.

Onderzoek naar het draagvlak
Het afgelopen jaar heb ik in een aantal gemeenten draagvlakonderzoek naar verruiming van de koopzondag mogen doen. Uit deze onderzoeken zijn de volgende conclusies te trekken:

• De consument willen over het algemeen (zeer christelijke kernen daargelaten) inderdaad graag de mogelijkheid hebben om op zondag boodschappen te doen of te winkelen. Dit is trouwens ook af te leiden uit ander onderzoek.
• Het grootwinkelbedrijf komt hieraan graag tegemoet. Supermarkten en winkels in elektronica, beeld- en geluidsdragers, bouwmarkten en tuincentra, mode en luxe en andere vrije tijdsartikelen komen graag aan de wens van de klant tegemoet en zien mogelijkheden voor extra omzet.
• Tegenstanders zijn de kleine, zelfstandige winkeliers die vaak zelf in de winkel staan, lange dagen maken. Zij geven aan dat voor hen de kosten niet opwegen tegen de baten en dat zij behoefte hebben aan een vaste vrije dag. Vooral de verswinkeliers zien elke zondag open niet zitten.

Kortom, de tegenstellingen tussen de winkeliers zijn groot.

Wat te doen?
Wie heeft er nu gelijk en wat te doen? Mijns inziens hebben beide partijen gelijk en ligt er een meer fundamentele keuze ten grondslag aan de discussie over de koopzondag, namelijk: waar willen we heen met de detailhandel in dorpen en steden in Nederland? De discussie over de koopzondag is slechts een van de symptomen van een dieperliggende discussie.

Fijnmazige detailhandelsstructuur

De detailhandelsstructuur van Nederland is zeer fijnmazig doordat deze vanuit de overheid binnen de ruimtelijke ordening altijd is beschermd. Hierdoor heeft iedere consument op relatief korte afstand een ruime keuze aan winkels beschikbaar. Een aantal trends en ontwikkelingen schiet echter inmiddels gaten in deze structuur, namelijk: er zijn de afgelopen jaren te veel winkelmeters bijgekomen, de opkomst van internet als verkoopkanaal waardoor bestedingen wegvloeien en consumenten houden al een paar jaar de hand op de knip als gevolg van de aanhoudende economische malaise. Het gevolg is dat winkeliers steeds minder omzetten. Als reactie hierop worden winkels alsmaar groter, gaan winkelcentra steeds meer op elkaar lijken doordat alleen de filialen het hoofd boven water houden en willen winkels steeds vaker en langer open om wat van het omzetverlies goed te maken.

Het maken van keuzes

De volgende keuze bij voor beleidsmakers ligt nu volgens mij voor:

1. Verdergaan op het ingeslagen pad van het toestaan van meer winkelmeters en het (volledig) vrijgeven van de winkeltijden. Hierdoor zal de kleine, zelfstandige winkelier het inderdaad steeds moeilijker krijgen en is de consequentie dat steeds meer kleine winkels uit de winkelgebieden verdwijnen, maar uiteindelijk ook dat er winkelgebieden verdwijnen.
2. Kiezen voor het beschermen van de fijnmazige detailhandelsstructuur door de groei van het aantal winkelmeters te beperken of zelfs het aantal winkelmeters te verkleinen, te zorgen voor goed bereikbare en prettige winkelgebieden en door ook voorzichtig om te springen met het te zeer verruimen van de winkeltijden. Hierdoor zullen meer kleine, zelfstandige winkeliers kunnen blijven bestaan waardoor er meer diversiteit blijft. Ook kleinere buurtwinkelcentra houden zo iets meer overlevingskans.

De kool en de geit sparen lukt volgens mij niet. Alleen wordt dat toch te vaak geprobeerd in de discussie rondom de koopzondagen. De meeste gemeenten kiezen op dit moment voor de eerste keuzemogelijkheid en gaan mee in het verruimen van de koopzondagen. Dit is ook in lijn met het Rijksbeleid dat de koopzondag wil vrijgeven. Bovendien als de buurgemeenten het doen, dan kan men bijna niet anders dan de eigen winkeliers, die dit willen, een gelijk speelveld geven. Dit beleid is verdedigbaar, maar er moet wel eerlijk aan de kleine winkeliers bij verteld worden dat voor hen de toekomst er weinig rooskleurig uit zal zien en aan de consument dat de diversiteit in de winkelgebieden en het aanbod van authentieke kleine winkels op termijn minder zal worden.

© Henry de Vaan 
Waalwijk 27 februari 2013